Svedok burne istorije

Putujući po Srbiji stigli smo i do Niša, trećeg grada po veličini u Srbiji, posle Beograda i Novog Sada. Ovaj kulturni, privredni, administrativni, poslovni i univerzitetski centar jugoistočne Srbije smešten je na obali reke Nišave. U ovom gradu, bogate istorije, možete puno toga videti i naučiti, a za ovaj put odabrali smo da vas provedemo Niškom tvrđavom, koja je jedno od najlepših i najočuvanjih zdanja turske vojne arhitekture na srednjem Balkanu, a tu možete videti brojne ostatke burne istorije.

Niška tvrđava je izgrađena na prostoru većem od 22 hektara, nalazi se u centru grada i smeštena je na obali reke Nišave. Rimljani, Vizantinci, Sloveni, Bugari i Srbi rušili su je i obnavljali više puta, a svoj konačni izgled dobila je 1723. godine, kada su je podigli Turci na kraju svoje vladavine ovim prostorima. Za njenu izgradnju angažovano je preko 40 kamenorezaca iz Carigrada i oko 400 zidara iz Niša i okoline. Kamen je donošen iz obližnjih sela, a pred kraj izgradnje, budući da se sa izgradnjom žurilo kako bi se što pre obezbedio ovaj važan strateški položaj, kao dodatni građevinski materijal korišćeno je i sve ostalo što je nađeno u Tvrđavi: nadgrobni spomenici, stubovi i brojni arhitektonski delovi rimskog i vizantijskog utvrđenja.

Jedan od najstarijih ostataka je zbirka nadgrobnih spomenika, Lapidarijum, iz perioda od I do IV veka. Antička ulica u blizini Lapidarijuma, kao i ostaci rimskih termi levo od ulaznog platoa i ranovizantijske ulice u Tvrđavi, pored Bali-begove džamije, koje potiču iz perioda vladavine Rimljana i vizantijske obnove grada od V do VI veka. Hamam, predivno tursko kupatilo, predstavlja najstariji sačuvan objekat iz perioda turske vladavine na prostoru Niša i jedan je od retkih, u potpunosti očuvanih objekata ovog tipa. Voda je do hamama stizala iz Nišave uz pomoć drvenog vitla, a zatim je glinenim cevima dovođena do rezervoara u hamamu gde je zanimljivo reći filtrirana i jednim delom zagrevana.

Hodajući dalje kroz Nišku tvrđavu naići ćete i na Arsenal, skladište oružja i municije koje se nalazi desno od ulaza kod Stambol kapije, korišćeno je, osim za skladištenje, i za popravku i izradu vojnih materijala. Bali begova džamija, nalazi se u centralnom delu Tvrđave, sa desne strane glavne staze koja vodi od ulaza. Danas se prostor džamije koristi kao umetnička galerija „Salon 77“. U Tvrđavi je sačuvano i pet barutana, vojnih objekata predviđenih za smeštaj baruta i municije. 

Spomenik knezu Milanu Obrenoviću i oslobodiocima Niša (1878. godine), nalazi se na levoj strani od glavne ulazne staze, na prostoru omeđenom stubovima povezanim lancima. Ovaj spomenik u obliku puščanog metka izradio je italijanski majstor Vićenco Kaliterna, inače autor i čuvene niške Čairske česme iz 1902. godine. Zgrada zatvora, hapsana, sačuvana je u istočnom delu Tvrđave u kojem su bile smeštene administrativne i vojne zgrade.

U severozapadnom delu Tvrđave smeštena je zgrada Istorijskog arhiva, jedini je vojni objekat izgrađen u Tvrđavi nakon oslobođenja od Turaka 1890. godine. Ova zgrada je u toku istorije menjala svoju namenu, a od 1959. godine proglašena je spomenikom kulture i koristi se kao Istorijski arhiv, koji je odmah iza Beogradskog arhiva po veličini i bogatstvu istorijske građe koju čuva.

Tekst i foto: Pecina posla