Salona–rimska provincija na obali Jadrana

Šest kilometara severno od Splita, u današnjem Solinu, nalaze se ostaci antičkog grada Salone, metropole rimske provincije Dalmacije. Povoljan geografski položaj na sredini istočne jadranske obale i smeštaj u dnu zaštićenog Kaštelanskog zaliva, uz deltu reke Salon (danas Jadro), kao i dobra povezanost putevima iz unutrašnjosti omogućili su brz i nesmetan razvoj grada.

Salona je prvobitno bila obalno uporište i luka ilirskih Delmata u neposrednoj blizini Traguriona i Epetiona, kolonija isejskih Grka. U to vreme u Saloni je pored domaćih Ilira i grčkih doseljenika živeo i veliki broj Italika. Nakon građanskog rata između Cezara i Pompeja 48. godine pre naše ere Salona je dobila status rimske kolonije, te postaje središte Ilirika, kasnije provincije Dalmacija.

Nakon gušenja poslednje ilirske pobune (Batonov ustanak, od 6. do 9. godine) za Salonu nastupa period mira i prosperiteta, što je posebno vidljivo kroz urbanistički razvoj i snažnu graditeljsku aktivnost.

Staro gradsko jezgro bilo je trapezastog oblika, opasano zidinama i utvrđeno kulama čiji pojedini delovi potieču iz 2. veka p.n.e. Do danas se sačuvao istočni trakt gradskih zidina građen od velikih kamenih blokova, sa vratima omeđenim osmougaonim kulama iz Avgustovog vremena (Porta Caesarea). Od njih je polazio put, čiji je jedan pravac skretao prema jugoistoku i jugu, dok je drugi vodio na sever prema unutrašnjosti.

Nagli razvoj grada u vrijeme Avgusta i kroz celi prvi vek pratila je gradnja javnih objekata. U jugoistočnom delu sagrađen je forum s kapitolom kao središtem javnog, političkog i verskog života. U blizini foruma je krajem 1. veka podignuto pozorište, koje je moglo primiti oko 3500 gledalaca. Prikaz Salone na kome se vidi teatar nalazi se na Trajanovu stupu u Rimu.

Južno od pozorišta nalazilo se ranije sagrađeni hram. Izvan gradskih zidina, uz puteve koji su vodili van grada, prema rimskom običaju nastajale su nekropole. Najpoznatija je zapadna nekropola, nazvana In horto Metrodori, smeštena uz put prema Tragurionu i poznata po „kiklopskoj“ gradnji ogradnih zidova grobnih parcela. Od 1. veka p.n.e. grad se širi na zapad i istok, a zbog opasnosti od germanskih plemena proširenja se opasuju zidinama i utvrđuju pravougaonim kulama. Grad dobija eliptičan oblik, čije su ose bile oko 1600 metara u pravcu istok-zapad i oko 700 metara u pravcu sever-jug.

U Saloni je postojao i amfiteatar, rimska građevina u čijoj su se areni odvijale krvave borbe gladijatora i zveri, a mogla je primiti gotovo 19.000 gledalaca. U konstrukcijama gledališta otkrivena su dva svetilišta Boginje sudbine i osvete Nemeze, koju su poštovali gladijatori. Hriršćani su kasnije ta svetilišta pretvorili u memorijalne kapele u spomen na hrišćanske mučenike ubijene u areni.

U Saloni je otkriven veći broj privatnih i javnih termi. Najbolje su očuvane Velike gradske terme sa kraja 2. veka u istočnom dijelu grada. Značajno razdoblje u razvoju grada bila je i vladavina cara Dioklecijana, koji je nedaleko Salone sagradio veličanstvenu palatu, u koju se povukao nakon abdikacije 1. maja 305. godine, od kada se računa postojanje grada Splita.

U njegovo vreme izgrađene su mnoge monumentalne građevine, obnovljeni forum, hramovi i terme, a dograđen je i amfiteatar. U tom periodu Salona sa okolinom imala je oko 60.000 stanovnika, a u gradu je vladao snažan kosmopolitski duh. Pored zvanične rimske religije u Saloni su postojala i razna orijentalna verovanja, kao što su kultovi Izide, Kibele, a bilo je rašireno i poštovanje maloazijskog božanstva sunca Mitre, čija svetilišta su pronađena na više mesta unutar grada.

U svakom slučaju, tragove istorije koji vas šalju na putovanje u daleku prošlost možete videti u bogatoj galeriji fotografija. Ako posetite Split i Dalmaciju, obavezno obiđite i ostatke ovog drevnog, antičkog grada. Uživaće svi, a naročito oni koji vole taj period istorije čovečanstva…

Izvor: Pecina posla / Wikipedia/ mdc.hr

Foto: Ingrid Sel