Đurđevi stupovi-kraljevski manastir

Manastir Đurđevi stupovi, još jedan od bisera srpske srednjevekovne države na listi svetske baštine UNESCO, izgrađen je na brdu iznad današnjeg Novog Pazara, u Starom Rasu. To je jedan od najstarijih srpskih manastira, koji je u slavu Svetog Đorđa, podigao veliki župan Stefan Nemanja pred kraj 12. veka. Zanimljivo je istaći  da su Đurđevi stupovi bili kraljevski manastir u 13. veku.

U ukupnom nasleđu srpske srednjovekovne umetnosti ne postoji građevina, koja bi se mogla uporediti sa zavetnom Nemanjinom crkvom u Rasu. Posvećena Svetom Đorđu ova romanička relikvijar-crkva, tananih dimenzija, ali impresivne siluete, koja se uzdiže na neobično visokoj lokaciji, pravi je dragulj stilskog „zagrljaja“ istoka i zapada u srpskoj umetnosti srednjeg veka. Nijedna druga građevina kod Srba nije podignuta na takvoj visini da dominira ukupnim predelom, kao da je njen graditelj i istaknutim mestom na kome je sagradio hram, ali i parom visokih kula (stupova, kako su u srednjem veku nazivane kule) kvadratnog preseka, koje se nalaze sa obe strane glavnog portala, hteo da dodirne nebo.

Po pisanju njegovog biografa i sina Stefana Prvovenčanog, manastir je nastao tako što se Nemanja, dok je bio u jednoj pećini, zavetovao da će izgraditi verski objekat posvećen Svetom Đorđu. Đurđevi stupovi postoje već više od 830 godina, manastir je karakterstičan po svom položaju, a na glavnom ulazu u crkvu sa zapadne strane nalaze se kule-stupovi po kojima je ceo manastirski kompleks i dobio ime. Stupovi su izgrađeni stilom koji predstavlja sintezu dva graditeljska koncepta srednjeg veka – vizantijske arhitekture na Istoku i romanske arhitekture na Zapadu.

Crkva Svetog Đorđa ima važno mesto u formiranju ove arhitekture, poznate pod nazivom Raška škola, kao građevina kojom započinje ova stvaralačka epoha u arhitekturi srednjovekovne Srbije. Fasada je u potpunosti izrađena u romanskom stilu sa naizmeničnim redovima svetlog i tamnog kamena, dok unutrašnjost crkve odiše vizantijskim stilom.

Crkva je bila živopisana veličanstvenim freskama, od kojih je većina njih uništena tokom vekova. Delimično su očuvane kompozicije Jevanđelist Luka, Prorok Danilo, Scene iz života Svetog Georgija, kao i portreti ktitora. Deo očuvanih fresaka prenesen je iz manastira u Narodni muzej u Beogradu.

Drugi ktitor ovog manastira bio je srpski kralj Dragutin, koji je dogradio manastirsku crkvu i po svojoj želji tu bio i sahranjen. Đurđevi stupovi su zapusteli 1689. godine, nakon Austro-turskog rata, kada je poslednjih 16 monaha koji su činili bratstvo, napustilo manastir i pred Turcima pobeglo na sever. Tokom naredna dva veka manastir je postao ruševina, više puta razarana i pet puta paljena.

Od prvobitnog živopisa u crkvi je ostalo veoma malo tragova, ali se o njemu zna zahvaljujući starim fotografijama koje su nastale između dva svetska rata. Posle Drugog svetskog rata, jedan deo dekoracije i fresaka manastira Đurđevi stupovi skinut je sa zidova i prenet u Narodni muzej u Beogradu.

Manastirski konak je izgrađen 2002. godine, što je bio ključni momenat za obnovu manastira, jer je omogućio da se ovo mesto obnovi i u liturgijskom smislu i da se nakon više od tri veka u njemu opet nađu monasi. Ispred manastira je sagrađen muzej koji služi za zaštitu i izlaganje najznačajnijih fragmenata iz crkve i drugih građevina. Neki od njih složeni su u celinu i rekonstruisani…

Izvori: Pecina posla / Serbia / Artis center

Foto: Pecina posla