Manastir Pokajnica: Ime koje sve govori

Manastir Pokajnica nalazi se između Velike Plane i Radovanja, u ataru Starog Sela. Udaljen je dva kilometra od Carigradskog druma, nekadašnje važne saobraćajnice na Balkanskom poluostrvu i današnjeg autoputa E-75. Smešten je „na lepom mestu“, u senci obližnje šume, nedaleko od Grabovačkog potoka.

Od tri crkve brvnare u okolini Velike Plane jedino se za Pokajnicu zna ko je, kada i iz kog razloga podigao. Pokajnica se nalazi u Starom Selu. Kada je podignuta, crkva posvećena Svetom ocu Nikolaju Miriklijskom, tačnije prazniku Prenosa moštiju Svetog Nikole, u početku se zvanično zvala prosto i jednostavno – Velikoplanska, jer je bila parohijska, namenjena stanovnicima Novog i Starog Sela, Rakinca i Radovanja, naravno i Velike Plane, ali vrlo brzo je to promenjeno. Narod joj je dao ime Pokajnica i tako je ostalo.

Podignuta je 1818. godine, o čemu svedoči urezan natpis na talpi levo od ulaza u crkvu, ali i zapis na prestonoj ikoni Svetog Đorđa koji ubija aždaju. Crkvu je podigao smederevski vojvoda, a potom i knez smederevske nahije Vujica Vulićević. On je bio jedan od značajnijih učesnika u borbama protiv Turaka, ali srpski narod mnogo više od njegovog junaštva pamti čin u kome je učestvovao, kada je ubio kuma, vođu Prvog srpskog ustanka, vožda Đorđa Petrovića – Karađorđa.

Po predanju, vojvoda Vujica je bio jedan od glavnih u zaveri koja je okončana Karađorđevim ubistvom, koje je bilo u neposrednoj blizini manastira, u Radovanjskom lugu, u noći između 12. i 13. jula 1817. Smatra se da je upravo Vujica bio taj koji je poneo sa sobom odrubljenu Karađorđevu glavu, njegovu sablju, odelo, pa i ordenje i bisage u kojima je bilo četiri hiljade dukata.  Zanimljivo je reći da deo narodne tradicije govori da je crkvu podigao knez Miloš novcem nađenim kod ubijenog Karađorđa, ali se predanje, koje beleži i istorija manastira, ipak razlikuje. Vojvoda je, po tom predanju, zastao da se odmori na obližnjem proplanku i tek tada shvatio šta je zapravo učinio. Tada je, navodno, odlučio da upravo na tom mestu podigne crkvu, kako bi bar nekako ispravo krivicu, a srpski knjaz Miloš i njegova žena, kneginja Ljubica su mu dozvolili da iskoristi dukate koje je pronašao u Karađorđevim bisagama.

Crkvi je sa zapadne strane 1880. godine dodat trem, koji ima funkciju spolјne priprate, a tada je prerađen krov i prepokriven novom šindrom. U vreme Prvog svetskog rata postavlјena je rešetka na ogradi trema. Na samom ulazu u portu manastira nalazi se konak iz perioda gradnje crkve, u kome je danas muzejska postavka, a neposredno uz crkvu je drvena zvonara. Crkva je služila kao parohijska crkva Velike Plane sve do 1951. godine, do izgradnje i osvećenja sadašnje crkve u Velikoj Plani, da bi 1954. pri ovoj crkvi bio osnovan manastir sa muškim bratstvom, a 1991. pretvoren je u ženski manastir.

Što se same crkve tiče, ona je po mnogo čemu karakteristična za period u kome je nastala. U obliku lađe, pripada većim crkvama ove vrste, sa poligonalnim završecima na oba kraja. Temelј je od kamena, a zidovi su urađeni od hrastovih talpi, međusobno užlјeblјenih i na ponekim mestima sa unutrašnje strane, ojačanih kosnicama i gredicama. Krov, najkarakterističniji detalј brvnara, masivan je i strm. Konstrukcija ikonostasa, koji ima 26 ikona, je iz perioda gradnje crkve, a za ikone iz tridesetih godina XIX veka se smatra da su rad Konstatina Zografa. Naime, grčke signature na ikonama upućuju da je njihov autor ili Grk ili neko ko je kopirao grčka dela, a to se vidi i na ikoni svetoga Dimitrija, koji koplјem ubija bugarskog cara Kalojana.

U porti se nalazi i zvonara, zapadno od crkve, postavlјena je na četiri drvena stuba i pokrivena daskama, a nosi dva zvona. Konak, koji ima prizemlje i sprat, podignut je u periodu od 1980. do 1982, a osveštao ga je patrrijarh Pavle 1998. godine. U ovom konaku se nalazi i kapela u kojoj se služi tokom zimskog perioda.

Pokajnica je u početku služila kao parohijska crkva za okolna naselja, 1954. godine episkop Hrizostom je proglasio za muški manastir, a četrdeset godina kasnije (1992) episkop Sava (Andrić) mu je promenio status u ženski. Staranje nad njim je poverio igumaniji Ilariji sa sestrinstvom, koje je dovedeno iz manastira Sveta Trojica sa Kosova i Metohije.

Izvor: Pecina posla / Danas / Spomenici kulture

Foto: Pecina posla